पृष्ठ के पते की प्रतिलिपि बनाएँ ट्विटर पर सांझा करें व्हाट्सएप पर सांझा करें फेसबुक पर सांझा करें
गूगल प्ले पर पाएं
हिन्दी शब्दकोश से चक्र शब्द का अर्थ तथा उदाहरण पर्यायवाची एवम् विलोम शब्दों के साथ।

चक्र   संज्ञा

१. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : गाड़ी अथवा कल आदि में लगा हुआ वह चक्र जिसके धुरी पर घूमने से गाड़ी या कल चलता है।

उदाहरण : इस गाड़ी का अगला पहिया खराब हो गया है।

पर्यायवाची : अरि, चक, चक्का, चाक, नभि, पहिया

ಚಲಿಸಲು ಸಹಾಯವಾಗುವಂಥ ವಾಹನದ ಒಂದು ಭಾಗ

ಈ ಗಾಡಿಯ ಮುಂದಿನ ಚಕ್ರ ಮುರಿದಿದೆ.
ಗಾಲಿ, ಚಕ್ರ

A simple machine consisting of a circular frame with spokes (or a solid disc) that can rotate on a shaft or axle (as in vehicles or other machines).

wheel
२. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : कील पर घूमने वाला वह चक्र जिस पर कुम्हार बर्तन बनाते हैं।

उदाहरण : कुम्हार ने बर्तन बनाने के लिए चाक को घुमाया।

पर्यायवाची : कुलाल चक्र, चाक

ಗೂಟದಲ್ಲಿ ತಿರುಗುವಂತಹ ಆ ಚಕ್ರದಲ್ಲಿ ಕಮ್ಮಾರನು ಮಡಕೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ

ಕಮ್ಮಾರನು ಮಡಕೆಯನ್ನು ಮಾಡಲು ಚಕ್ರವನ್ನು ತಿರುಗಿಸುತ್ತಿದ್ದ.
ಕುಂಬಾರನ ಚಕ್ರ, ಗಾಲಿ, ಚಕ್ರ

A horizontal rotating wheel holding the clay being shaped by a potter.

The potter's wheel was invented in Asia Minor around 6500 BC.
potter's wheel
३. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : कोई ऐसी गोल चीज़ जो प्रायः घूमती रहती हो या घूमते रहने के लिए बनाई गयी हो या दिखने में गाड़ी के पहिए की तरह हो।

उदाहरण : कुम्हार का चाक एक प्रकार का चक्र है।

पर्यायवाची : चक्कर, चक्का

ತಿರುಗುವ ಅಥವಾ ತಿರುಗುತ್ತಿರುವಂಥಹ ಅಥವಾ ಆ ರೀತಿಯಾಗಿ ಕಾಣುವಂಥಹ ವಸ್ತು

ಬೀಸುವ ಕಲ್ಲು ಒಂದು ತರಹದ ಚಕ್ರ.
ಗಾಲಿ, ಚಕ್ರ, ರಾಟೆ

A simple machine consisting of a circular frame with spokes (or a solid disc) that can rotate on a shaft or axle (as in vehicles or other machines).

wheel
४. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / काल्पनिक वस्तु

अर्थ : पौराणिक काल का एक अस्त्र जो छोटे पहिए के आकार का होता था।

उदाहरण : भगवान विष्णु के चक्र का नाम सुदर्शन है।

ಪೌರಾಣಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಅಸ್ತ್ರವು ಚಿಕ್ಕ ಚಕ್ಕದ ಅಕಾರ ಹೊಂದಿತ್ತು

ಭಗವಂತ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಇರುವ ಚಕ್ರದ ಹೆಸರು ಸುದರ್ಶನ.
ಚಕ್ರ

A weapon that is forcibly thrown or projected at a targets but is not self-propelled.

missile, projectile
५. संज्ञा / निर्जीव / घटना / प्राकृतिक घटना

अर्थ : जल के बहाव में वह स्थान जहाँ पानी की लहर एक केंद्र पर चक्कर खाती हुई घूमती है।

उदाहरण : वह नदी में नहाते समय भँवर में फँसकर डूब गया।

पर्यायवाची : अवरत, अवर्त, अवर्त्त, आवर्त, आवर्त्त, घुमरी, जलरंड, जलरण्ड, जलावर्त, भँवर, भँवरी, भंवर, भंवरी, विवर्त

ನದಿ ಹೊಳೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳಲ್ಲಿ ನೀರು ಚಕ್ರಾಕಾರವಾಗಿ ಸುತ್ತಾ ಇರುವಂತಹ ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾದ ಜಾಗ

ಅವನು ನದಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುವಾಗ ಸುಳಿಯಲ್ಲಿ ಮೂಳುಗಿಹೋದನು.
ಆವರ್ತ, ನೀರಿನ ಚಕ್ರ, ಸುಳಿ

A powerful circular current of water (usually the result of conflicting tides).

maelstrom, vortex, whirlpool
६. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : धातु का एक विशेष आकार का टुकड़ा जो प्रायः सैनिकों को अच्छा या वीरतापूर्ण काम करने पर पदक या तमगे के रूप में दिया जाता है।

उदाहरण : मेजर सतपाल सिंह को महावीर चक्र प्रदान किया गया।

ಲೋಹದ ಒಂದು ವಿವೇಷವಾದ ತುಂಡು ಬಹುಶಃ ಸೈನಿಕರು ಒಳ್ಳೆಯ ಅಥವಾ ಶೌರ್ಯ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಪದಕ ಅಥವಾ ಪಾರಿತೋಷಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ನೀಡಲಾಗುವುದು

ಮೇಜರ್ ಸತ್ ಪಾಲ ಸಿಂಗ್ ಅವರಿಗೆ ಮಹಾವೀರ ಚಕ್ರವನ್ನು ನೀಡಿ ಪುರಸ್ಕರಿಸಿದರು.
ಚಕ್ರ

An award for winning a championship or commemorating some other event.

decoration, laurel wreath, medal, medallion, palm, ribbon
७. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / कार्य

अर्थ : संख्या के विचार से बंदूक से गोली चलाने की क्रिया।

उदाहरण : पुलिस ने चार चक्र गोलियाँ चलाई।

पर्यायवाची : चक्कर

ಸಂಖ್ಯೆಯ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ಬಂದೂಕಿನಿಂದ ಗೋಲಿಗಳನ್ನು ಹಾರಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆ

ಪೊಲೀಸರು ನಾಲ್ಕು ಸುತ್ತು ಗೋಲಿಯನ್ನು ಹಾರಿಸಿದರು.
ಸುತ್ತು

A charge of ammunition for a single shot.

one shot, round, unit of ammunition
८. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु
    संज्ञा / निर्जीव / स्थान

अर्थ : वह क्षेत्र जो ऐसी रेखा से घिरा हो जिसका प्रत्येक बिंदु उस क्षेत्र के मध्य बिंदु से समान अंतर पर हो।

उदाहरण : वह अभ्यास पुस्तिका पर वृत्त बना रहा है।

पर्यायवाची : गोला, वृत्त, हलक़ा, हलका, हल्क़ा, हल्का

ಒಂದು ಸಮತಲದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಒಂದು ಬಿಂದುವಿನಿಂದ ಸಮದೂರವಿರುವ ಬಿಂದುಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಸೇರಿಸಿದರೆ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವ, ತುದಿಯಲ್ಲದ ರೇಖೆ

ಮಗು ನೋಟ್ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ವೃತ್ತವನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಿದೆ.
ಗೋಲ, ಚಕ್ರ, ವರ್ತುಲ, ವೃತ್ತ

Something approximating the shape of a circle.

The chairs were arranged in a circle.
circle
९. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / कार्य

अर्थ : एक अपने आप में पूर्ण कार्यान्वयन जिसमें कुछ विशिष्ट घटनाएँ किसी क्रम से होती हैं और फिर उतने ही समय में जिसकी पुनरावृत्ति होती है।

उदाहरण : यह चित्र तितली का जीवन चक्र दर्शा रहा है।

ಒಂದು ಪದಾರ್ಥ ಒಂದಾದ ಮೇಲೊಂದರಂತೆ ಅನೇಕ ಪರಿಕರ್ಮಗಳ ಅಥವಾ ಅವಸ್ಥೆಗಳ ಬಳಿಕ ಮೊದಲಿನ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ಬರುವುದುಅನೇಕ ಘಟನೆಗಳ ಒಂದು ಶ್ರೇಣಿ ಪುನಃ ಪುನಃ ಅದೇ ಅನುಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವುದು

ಈ ಚಿತ್ರಣ ಚಿಟ್ಟೆಯ ಜೀವನ ಚಕ್ರವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತಿರುವುದು.
ಆವರ್ತಿ, ಆವೃತ್ತಿ, ಚಕ್ರ, ವೃತ್ತ, ಸುತ್ತು

A single complete execution of a periodically repeated phenomenon.

A year constitutes a cycle of the seasons.
cycle, oscillation
१०. संज्ञा / निर्जीव / अमूर्त / कार्य

अर्थ : चुपचाप एक जगह बैठकर गुप्त या अदृश्य रूप से की जाने वाली कार्रवाई।

उदाहरण : यह सारा चक्र आपका ही चलाया हुआ है।

पर्यायवाची : चक्कर

११. संज्ञा / निर्जीव / स्थान
    संज्ञा / समूह
    संज्ञा / समूहवाचक संज्ञा

अर्थ : योग के अनुसार शरीर में के सात पद्म या विशिष्ट स्थान जो आधुनिक विज्ञान के अनुसार कुछ विशिष्ट जीवन-रक्षिणी गिल्टियों के आस-पास पड़ते हैं।

उदाहरण : मूलाधार, स्वाधिष्ठान, मणिपुर, अनाहत, विशुद्ध, आज्ञा और सहस्रार ये योग के चक्र हैं।

पर्यायवाची : पद्माकर चक्र

ಯೋಗದ ಪ್ರಕಾರ ಮನುಷ್ಯನ ದೇಹದಲ್ಲಿರುವ ಏಳು ಬಗೆಯ ಚಕ್ರಗಳು

ಮೂಲಾದಾರ, ಸ್ವಾಧಿಷ್ಟಾನ, ಮಣಿಪುರ, ಅನಾಹತ, ವಿಶುದ್ಧಿ, ಆಜ್ಞಾ ಮತ್ತು ಸಹಸ್ರಾರಾ ಇವೇ ಆಧಾರ ಚಕ್ರಗಳು
ಆಧಾರ ಚಕ್ರ, ಆಧಾರ-ಚಕ್ರ
१२. संज्ञा / निर्जीव / वस्तु / मानवकृति

अर्थ : * एक प्रकार का गोलाकार यांत्रिक उपकरण है जिसके द्वारा पोत को चलाया जाता है।

उदाहरण : व्हील से जलयान के पतवार को नियंत्रित करते हैं।

पर्यायवाची : चक्का, चाक, व्हील

A circular helm to control the rudder of a vessel.

wheel
मुहावरे भाषा को सजीव एवम् रोचक बनाते हैं। हिन्दी भाषा के मुहावरे यहाँ पर उपलब्ध हैं।